Rijtuigen plan W
| Serie | B 4101-4124 (plan W1) | 50 84 21 37 501-7 t/m 532-2 (plan W2) |
| Lengte over buffers | 26.400 mm | 26.400 mm |
| Gewicht rijtuigbak | 23 ton | 23 ton |
| Gewicht draaistel | 6 ton | 6 ton |
| Aantal zitplaatsen | 88 2e klas | 88 2e klas |
| Fabrikant | Werkspoor | Werkspoor |
| Bouwjaar | 1966 | 1968 |
Plan W1
Ten behoeve van het buurlandverkeer naar België en Duitsland stelde de NS in de tweede helft van 1966 24 B-rijtuigen in dienst. Deze rijtuigen
waren gebouwd bij Werkspoor te Zuilen en hebben zeer veel overeenkomsten met de Duitse rijtuigen type "Silberling". Het was de eerste serie
rijtuigen waarbij gewichtsbesparing zowel van de bak als van het draaistel op grote schaal naar voren kwam. Ook werd met deze serie rijtuigen het
gebruik van de klassieke linnen vouwbalg verlaten. In plaats hiervan zijn rubber buisbalgen gebruikt.
De rijtuigen zijn voorzien van een middendoorloop over de volledige lengte van het rijtuig. Tussen de twee middenbalkons en twee eindbalkons bevinden zich drie open afdelingen met in totaal 88 zitplaatsen 2e klas. Op één van de eindbalkons is een toilet aanwezig en twee 2 klapbanken. De eindbalkons hebben geen in- en uitstapmogelijkheid. Dit kan alleen op de beide en brede middenbalkons, aan beide zijden voorzien van twee portieren. Deze zijn uitgevoerd als draai-vouwdeuren. De beide balkonportieren zijn gescheiden door een vaste middenstijl. Op ieder van deze twee balkons zijn nog 4 klapbanken aangebracht. Het andere afgesloten eindbalkon heeft 6 klapbanken.
Een rijtuig plan W in berlijnsblauwe kleur te Amsterdam Dijksgracht, 24 april 1970.
Foto: N. Spilt
De rijtuigen plan W beschikken over batterijen met een zeer beperkte capaciteit. Een vrij constant probleem is dan ook het ontbreken van voldoende spanning om de verlichting en de verwarming te laten werken als het materieel zijn dienst aanvangt. Statische omzetters, die het probleem zouden oplossen, werden voor plan W te duur bevonden. Hiermee verviel ook de mogelijkheid ze in spitstreinen in te zetten, tenzij men bereid is tot in lengte van jaren oplaadritten te maken. De oplossing werd gevonden in het inzetten van plan W1 in de intercitydienst en het gebruiken van de daardoor vrijkomende ICR-rijtuigen met statische omzetters in de spitsdienst.
Het kenmerkende interieur van een rijtuig plan W met de bagagerekken boven de banken. Haarlem, 11 februari 2003.
Foto: A. Kamminga
Plan W2
In de tweede helft van 1968 werd de serie plan W1-rijtuigen uitgebreid met nog 26 rijtuigen, eveneens gebouwd bij Werkspoor. Deze rijtuigen kregen
bij hun indienststelling gelijk de computernummering. In tegenstelling tot de rijtuigen serie W1 zijn de rijtuigen serie W2 uitsluitend voor
binnenlands verkeer bedoeld.
Hierdoor wijken de rijtuigen op details af van de eerste serie. Zo is de handrem op één balkon vervallen en kan de elektrische verwarming
uitsluitend worden aangesloten op de in Nederland gebruikte spanning van 1500 volt.
Een rijtuig plan W in het berlijnsblauw met reclamebanen te Rotterdam CS, 14 juni 1983.
Foto: J. Solleveld
Beneluxdienst
Van de in 1966 door Werkspoor gebouwde Rijtuigen W1, werden er twintig aangepast Voor de Benelux-trekduwdienst. De aanpassingen betroffen het
aanbrengen van stuurstroomkabels, omroep, het geel schilderen van de deuren en het aanbrengen van een gele "Benelux-band". In juni 1973 werden de
rijtuigen 50 84 21-30 424-9 en 50 84 21-30 401-7 als eerste door de hoofdwerkplaats Haarlem behandeld.
De Benelux-trekduwtreinen bestonden naast de rijtuigen plan W1 uit een lokomotief serie 25.5 van de NMBS, rijtuigen type I4 van de NMBS (AB- en
A-rijtuig) en rijtuigen plan D van de NS (WRDs-rijtuig).
In 1985 werden de 50 84 21-30 451-2 t/m 50 84 21-30 454-6 uit de Beneluxafrekening met België gehaald en alleen nog in de binnenlandse dienst
ingezet.
Na het beëindigen van de Benelux-trekduwdienst verhuisden ook resterende rijtuigen plan W1 naar de binnenlandse dienst. De stuurstroomkabels
worden vastgezet en de meerspanningapparatuur wordt niet meer onderhouden.
Kijk voor meer informatie over deze treinen op de pagina over de Benelux-treinen.
Wijzigingen
De B4119 werd in 1970 afgevoerd als gevolg van een ongeval te Düsseldorf. Hierbij werd ook rijtuig B4110 ernstig beschadigd. Dit rijtuig werd echter
bij Düwag te Düsseldorf hersteld en kwam eind januari 1970 weer in dienst. Toen de trek/duw-treinen naar Brussel gingen rijden, werden hiervoor 20
rijtuigen plan W1 aangewezen. De trek/duw-rijtuigen kregen in 1973/1974 de elektrische doorvoerkabels voor de stuurstroom en een brede gele band. Na
het beë indigen van de Benelux-trekduwdienst werden de stuurstroomkabels vastgezet en de meerspanningapparatuur niet meer onderhouden.
Na de beëindiging van de Beneluxdienst met trekduw-treinen werden de rijtuigen plan W1 als versterkingsrijtuig gebruikt. Hier een rijtuig achter
lokomotief 1656 bij vertrek naar Amsterdam. Utrecht CS, 14 juni 1986.
Vernummeringen
De rijtuigen W1 kwam nog met de oude nummers B 4101-4124 in dienst. Na de invoering van de computernummering vond in 1969 een vernummering plaats
in 50 84 21-30 401-428. Hoewel de rijtuigen W2 als B4201-4226 waren besteld, kwamen zij bij de indienststelling meteen met computernummers in
dienst.
Gedurende de jaren zijn hebben enkele vernummeringen plaatsgevonden. Zo werden rijtuigen vernummerd bij de verbouw voor Beneluxdienst en het weer
terugkeren naar de binnenlandse dienst.
Na de buitendienststelling van de rijtuigen plan W werden diverse rijtuigen in Maastricht gestald. Eén van deze rijtuigen, de 50 84 21-37
523-1, wacht op wat de toekomst brengen gaat. Maastricht, 23 januari 2004.
Levensloop
Omdat er van plan W alleen B-rijtuigen zijn gebouwd, rijdt dit materieel altijd gemengd met andere rijtuigen. In combinatie met rijtuigen plan E
heeft plan W dienst gedaan in de treinen tussen Amsterdam en Enschede en de Intercitydienst van Zandvoort naar Limburg. Daarnaast werd de dienst
Amsterdam CS - Arnhem - Keulen/Nijmegen samen met rijtuigen plan D uitgevoerd. Na de komst van de rijtuigen type ICR verschenen de rijtuigen ook
in de dienst op de IJssellijn van Zwolle naar Vlissingen.
Reeds in januari 1972 werd rijtuig 50 84 21-37 504-1 afgevoerd. In dit rijtuig brak op 30 november 1971 brand uit, terwijl het in trein 465 van
Amsterdam naar Enschede onderweg was. Door de brand wordt het rijtuig onherstelbaar vernield.
In 1996 werden alle rijtuigen buiten dienst gesteld. Rijtuig 50 84 21-37 472-1 wordt in dat jaar overgedragen aan het Nederlands Spoorwegmuseum.
Door het materieeltekort wordt een groot aantal rijtuigen in 1998/99 toch weer in dienst gesteld. In 2000 werd zelfs het museumrijtuig vanwege het
materieeltekort door het NSM te huur aangeboden aan NSR om het uitgebrande rijtuig 50 84 21-37 528-0 te vervangen.
Eind 2001 kwamen de plannen om ongeveer de helft van de rijtuigen Plan buiten dienst te stellen en te slopen. Met de onderdelen van deze rijtuigen
kan dan de andere helft nog een tijdje op de baan gehouden worden.
Een brand op Zutphen GE in 2002 veroorzaakte grote schade aan de rijtuigen 50 84 21-37 502-5, 505-8, 522-3 en 527-2. De rijtuigen stonden daar
opgebokt vanwege een tekort aan draaistellen. Al deze bakken werden gesloopt.
Met ingang van de winterdienstregeling 2003/2004 zijn de rijtuigen plan W uit de reguliere dienst verdwenen.
Rijtuig 21-37 451 maakte eind 2003/begin 2004 nog deel uit van de testtrein voor de BR 189.
De rijtuigen plan W zijn al jaren versterkingsrijtuig in de Intercity serie 800. Op de foto is rijtuig 50 84 21-37 517-3, ingeklemt tussen twee
ICR-rijtuigen, op weg in IC850 naar Haarlem. Utrecht Centraal; 29 december 2002.
Resterende rijtuigen
Van de rijtuigen plan W bestaan nog drie exemplaren. Rijtuig B4118 (50 84 21-37 472-1) van het Spoorwegmuseum is in het revisiebedrijf Tilburg in de
oude berlijnsblauwe kleur geschilderd en voorzien van de oorspronkelijke ramen en rangeerhandgrepen.
De twee andere rijtuigen, 50 84 21-37 457-2 en 50 84 21-37 455-6, zijn geruimte tijd eigendom van het Spoorwegmuseum geweest. In juni 2009 zijn de
beide rijtuigen overgedragen aan de Friese Stoomtrein Maatschappij (FStM). Na het faillissement van de FStM gaan de twee rijtuigen in 2012 over in
eigendom van Shunter, een van de schuldeisers. Die weet de beide plan W-rijtuigen na enige tijd te verkopen aan Leander Eisenbahn in Mönchengladbach
(D). Vervolgens worden de beide rijtuigen in 2013 door de Stichting Historisch Dieselmaterieel van de Duitse organisatie verworven.
Verder naar nummering en vernummering rijtuigen Plan W.
Bronvermelding:
voor een overzicht van gebruikte bronnen zie de pagina boeken en artikelen