Ovaleramenrijtuigen
| Serie | AB 7201-7209 | AB 7210-7221 | C 7201-7206 |
| Lengte | 21.800 mm | 21.800 mm | 21.800 mm |
| Gewicht | 50 ton | 50 ton | 52 ton |
| Aantal zitplaatsen | 8 1e klas, 36 2e klas | 8 1e klas, 36 2e klas | 80 3e klas |
| Fabrikant | Beijnes, Werkspoor | Westwaggon | Beijnes, Werkspoor |
| Bouwjaar | 1928 | 1931 | 1928 |
In 1928 en 1931 namen de Nederlandse Spoorwegen een serie rijtuigen in dienst speciaal voor het internationale verkeer. Deze rijtuigen zijn
herkenbaar aan de ovale vensters aan de einden van de zijwanden. Deze bouwwijze werd rond die tijd meer toegepast, onder andere bij de NZHTM, de
Gooische Stoomtram en de Wagons Lits.
De rijtuigen hebben een geklonken stalen geraamte met opgeklonken plaatbekleding. Het dak bestond uit opgeklonken stalen platen die elkaar in de
dwarsrichting overlappen. Daarmee is deze serie rijtuigen aan te merken als de eerste geheel stalen rijtuigen van de Nederlandse Spoorwegen.
AB 7201-7209
De AB-rijtuigen hadden twee compartimenten 1e klasse à 4 personen, een facultatief compartement 1e/2de klasse à 6 personen, vijf
compartimenten 2de klasse à 6 personen en twee toileten. Bij hun indienststelling hadden de rijtuigen in de 1e klasse uittrekbare zittingen met
losse omkeerbare bovenkussens en met neerklapbare armleuningen tussen de zitplaatsen. Deze waren dan tevens ingericht als tafeltjes. In het
compartiment facultatief 1e/2de klasse waren eveneens omkeerbare boven kussens, in de 2de klasse niet omkeerbare zitkussens.
Tussen de compartimenten en de zijgang zijn schuifdeuren die in de AB rijtuigen nog van neerschuifbare glasruiten zijn voorzien. Ten behoeve van de
ventilatie zijn boven de schuiframen in de compartimenten draai raampjes toegepast. Bovendien zijn op het dak nog 6 torpedoventilatoren geplaatst.
C 7201-7206
De derde klasse-rijtuigen hebben 10 compartimenten à 8 personen. De helft van ieder rijtuig was voor roken, de andere helft voor niet roken. De
derde klasse was uitgerust met teakhouten banken waarbij de hoofd- en armleuningen bekleed waren met kunstleder.
AB 7210-7221
In 1930/1931 werd het aantal AB-rijtuigen nog met 12 stuks uitgebreid, welke gebouwd werden bij Westwaggon. Hoewel deze rijtuigen praktisch gelijk
zijn aan de eerste serie AB's uit 1928 weken ze in een paar opzichten van elkaar af.
Bij deze rijtuigen werden de neerklapbare armleuningen tussen de zitplaatsen in de eerste klasse niet meer als tafeltjes ingericht. Hadden de eerste
9 rijtuigen nog bagagenetten van gevlochten koord, de AB 7210-7221 kwamen met stalen netten. Bovendien hadden de rijtuigen een afwijkend remwerk.
Wijzigingen
In de tot de Tweede Wereldoorlog vonden slechts kleine wijzigingen plaats, zoals het aanbrengen van ogen op de stelbalken om vervoer op veerponten
naar Scandinavië mogelijk te maken. Tevens werden lantaarnijzers aangebracht om DSB-seinen te kunnen voeren.
In 1952 werd de zitplaatsindeling gewijzigd van de AB-rijtuigen gewijzigd. Deze werd gewijzigd in overeenstemming met de AB-rijtuigen
plan D. Daarbij werd in de beide eerste klasse coupés het aantal zitplaatsen van 4 op 6 gebracht. Datzelfde jaar werd,
gelijktijdig met de vernummering van de C-rijtuigen in 1952 werden de houten banken vervangen door banken zoals die in de C-rijtuigen
plan D aanwezig waren.
Bij de verbouwing van de A-rijtuigen in 1958/59 tot B-rijtuigen kregen de rijtuigen identieke coupés als in de rijtuigen plan D. Daarbij werd
ook het aantal zitplaatsen in de coupés op 8 gebracht.
Vernummering
Bij de indienststelling van de rijtuigen droegen deze de nummers AB 7201-7221 en C 7201-7206. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gingen negen rijtuigen
verloren. In 1952 vernummerde de NS zes AB- en één C-rijtuig om weer aaneengesloten nummerseries te krijgen. De C-rijtuigen werden daarbij
tevens vernummerd tot C 7101-7105.
Bij de afschaffing van de derde klasse, in 1956, werden de c-rijtuigen geheel tweede klasse en de AB's geheel eerste klasse. Door de bijbehorende
vernummering ontstonden de series A 7201-7206, A 7211-7217 en B 7101-7105.
In 1958 werden de B-rijtuigen voor de binnenlandse dienst aangewezen en vernummerd in B 6101-6105. De hoofdwerkplaats Haarlem verbouwde en vernummerde
tot 1959 de serie A 7200 tot tweede klasserijtuigen. Door een brand in de hoofdwerkplaats werd rijtuig A 7202 geheel verwoest. Dit rijtuig werd niet
meer hersteld waardoor de nummerserie een 'gat' vertoonde. Zo ontstonden de series B 7181, B 7183-7186 en B 7191-7197.
In 1961 trok de NS de rijtuigen terug uit de internationale dienst. Dit betekende wederom een vernummering, ditmaal in B 6181, B 6183-6186 en
B 6191-6197.
Twee rijtuigen hebben nog een computernummer gehad. Rijtuig B 6195 werd in 1984 aangewezen voor Bedrijfs Zelf Bescherming (BZB) en vernummerd in 30 84 984 1 911-5. In 1985 kreeg dit rijtuig nog het nummer 80 84 984 0 505-5 toegewezen. Rijtuig B6196 werd in 1974 vernummerd in 30 84 984 0 503-1. Beide codes (30 en 80) geven aan dat het gaat om dienstmaterieel dat Nederland niet mag verlaten.
Ovaleramenrijtuig SGB 138 (ex-NS AB 7216) op 14 augustus 1986 te Goes.
Van de ovaleramenrijtuigen is slechts één exemplaar bewaard gebleven. Dit rijtuig maakt deel uit van de colectie van de SGB en stond op
1 juni 1987 als SGB B 138 (ex-NS AB 7216) te Goes.
Levensloop
Van 1928 tot 1961 reden deze rijtuigen vooral in de D-treinen zoals die van Amsterdam, via Geldermalsen-Nijmegen-Keulen, naar Bazel, Milaan en Rome,
van Hoek van Holland naar Berlijn en op de verbinding Amsterdam-Parijs. De rijtuigen reden ook vele kilometers in binnenlandse sneltreindiensten en
de boottreinen naar Londen via Vlissingen.
De indienststelling van de rijtuigen plan K maakte het mogelijk om met de winterdienst van 1958 de B 7101-7105 (oude
C-rijtuigen) aan het internationale verkeer te onttrekken. Zij werden aangewezen voor binnenlands verkeer. Alleen de A 7202 zou deze verbouwing niet
meer mee maken. Dit rijtuig werd in 1958 in de werkplaats Haarlem door brand vernield.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verdwenen diverse ovaleramenrijtuigen naar het oosten. De AB 7205 is daarbij waarschijnlijk bij de Poolse spoorwegen terecht gekomen en daar als 012060 Ahxz in dienst gesteld.
Ovaleramenrijtuig B 6192 in het laatste jaar waarin het dienst deed. Begin 1970 werd het rijtuig buiten dienst gesteld. Amsterdam Lijnwerkplaats,
31 januari 1969.
Foto: F. van der Jagt
Tweede klasse rijtuig B6197 stond lange tijd met onbekende bestemming op Amsterdam Rietlanden; augustus 1972.
Foto: verzameling M. Haman
Een van de tweede klasse rijtuigen staat tussen een stalen bagagerijtuig en een blokkendoosrijtuig op Amsterdam Rietlanden, 24 april 1973.
Foto: verzameling M. Haman
In 1958 werden de rijtuigen voor de binnenlandse dienst aangewezen en vernummerd. Op 8 januari van dat jaar werden de ovaleramenrijtuigen nog
gebruikt bij de laatste stoomtrein bij de NS. De rijtuigen A 7202, B 7101, B 7103 en B 7104 reden achter stoomlokomotief 37373 van 's-Hertogenbosch
naar Utrecht Maliebaan.
In 1961 werden ook deze tot B-rijtuig verbouwde rijtuigen aan de binnenlandse dienst toegewezen.
De Tramweg Stichting te Hoorn heeft de B6104 nog gebruikt waarna dit rijtuig in 1969 alsnog gesloopt is.
In de jaren 1968-1970 werden de rijtuigen buiten dienst gesteld en gesloopt. Alleen de 6195, 6196 en 6197 hebben hun buitendienststelling nog vele
jaren overleefd. De B 6196 kwam terecht bij het schoonmaakbedrijf Cemsto te Maastricht om als opbergruimte voor emmers en bezems dienst te doen in
Heerlen. Via Onnen belande het rijtuig in Roosendaal, waar het vanaf 1978 stond. In 1979 kocht de SGB het rijtuig.
De 6193 en 6197 tenslotte hebben na hun buitendienststelling nog lange tijd met onbekende bestemming in Weert, respectievelijk aan de Rietlanden
gestaan. Het rijtuig op de Rietlanden werd in 1973 alsnog gesloopt. Het rijtuig in Weert werd van de buffers en vouwbalgen ontdaan, zodat het in de
oude lokomotiefloods paste. Hier werd het rijtuig gebruikt voor reddingsoefening. Nadat het rijtuig buiten de loods gezet was werd het wederom voor
een oefening gebruikt. Na een brandstichting in 1987 brande het rijtuig onherstelbaar uit en werd ter plekke gesloopt.
Ovaleramenrijtuig NS 80 84 984 0 505-5 (ex-NS B 6195) op 2 juni 1987 te Weert.
Resterende rijtuigen
Van deze serie rijtuigen is alleen de AB 7216 bewaard gebleven. Het rijtuig is in bezit van de Stoomtrein Goes-Borsele te Goes en is zoveel mogelijk
teruggebracht in de afleveringstoestand van 1931.
Het door de SGB gerestaureerde rijtuig NS AB 7216 in een regluiere stoomtrein naar Hoedekenskerke. 's-Gravenpolder, 21 oktober 2012
Verder naar nummering en vernummering ovaleramenrijtuigen.
Bronvermelding:
voor een overzicht van gebruikte bronnen zie de pagina boeken en artikelen