Bakcodes

Het reizigersmaterieel van de NS heeft sinds 1951 zogenaamde bakcodes, een voor iedere (rijtuig)bak uniek nummer. Het bakcodenummer is daarmee een soort chassisnummer zoals dat bijvoorbeeld ook bij auto's wordt gebruikt. Het principe is dat bakcodenummers niet (of bij heel hoge uitzonderingen) veranderen. Daarmee is dit nummer een centraal gegeven bij onder andere het bijhouden van gegevens van het betreffende rijtuig.

Het bakcodenummer bestaat uit twee delen: een nummer voor een rijtuigtype of -serie en een volgnummer. Het bakcodenummer is in een metalen plaatje geslagen dat onder de toegangsdeur van een rijtuig aan de rijtuigbak is gelast.

Bij de toekenning van de bakcodes werden ook nummers toegekend aan oude rijtuigen die ten tijde van de toekenning al niet meer bestonden. De oorspronkelijke opzet met enkele latere aanvullingen van bakcodes is als volgt:

BakcodeType materieel
1xxDieselelektrische stroomlijnmaterieel
2xxDieselmechanische stroomlijnmaterieel
3xxElektrische stroomlijnmaterieel
4xx(Bagage- en) Post stroomlijnmaterieel
5xxElektrisch Buffermaterieel
6xxElektrische stroomlijnmaterieel voor buitenlandsverkeer
7xxDieselelektrische stroomlijnmaterieel voor buitenlandsverkeer
8xxTramrijtuigen
9xxIRM
11xxGetrokken materieel personenvervoer
12xxGetrokken materieel postvervoer
13xxGetrokken materieel bagagevervoer
14xxGetrokken materieel personenvervoer bijzonder inrichting (WRD)
15xxGetrokken materieel personenvervoer (ex Buffermat.)
16xxGetrokken materieel personenvervoer speciaal inrichting (SR)
39xxGetrokken materieel personenvervoer van buitenlandse oorsprong

2008_0857
Het plaatje met bakcode onder de deur van blokkendoosrijtuig mBD 9107. Linksonder het bakcodeplaatje is een rond plaatje te zien waarin een extra '1' is geslagen. Nederlands Spoorwegmuseum, 25 juni 2008.

Bakcodes bij blokkendoosrijtuigen
De in 1951 aan de Blokkendozen (elektrisch buffermaterieel) toegewezen bakcodes vond plaats op basis van de materieeltypen die op dat moment bestonden, danwel door verbouwing voor die tijd waren ontstaan. In onderstaande lijst is een van de bakcodenummers en het betreffende rijtuigtype aangegeven. In de laatste kolom is weergegeven welke nummers de rijtuigen droegen bij de indienstelling.

BakcodeType rijtuigRijtuignummers, opmerking
501.001-004 Blokkendoos, mABD mABD 9001-9004
502.001-003 Blokkendoos, mBD mBD 9026, 9028, 9030
503.001-038 Blokkendoos, mC mC 9001-9038
504.001-047 Blokkendoos, mCd mCd 9401-9447
505.001-025, 027, 029Blokkendoos, mBD mBD 9001-9025, 9027, 9029
506.001-011 Blokkendoos, mBD mBD 9151-9161
551.001-027 Blokkendoos, ABec ABec 8501-8027
552.001-020 Blokkendoos, ABec ABec 8501-8027
553.001-009 Blokkendoos, ABec ABec 8501-8509
554.001-002 Blokkendoos, ABec ABec 8510, 8511
555.001-003 Blokkendoos, Ces Ces 8101-8103
556.001-004 Blokkendoos, Cec Cec 8501, 8502, 8506, 8507
557.003-055 Blokkendoos, Cec Cec 8503-8555
558.001-013 Blokkendoos, Bd8, BecBd 7501, 7502, 7505-7510, 7503, 7504, Bec 8501, 8502, 8513

Ter toelichting op de wellicht soms wat merkwaardige toekennig van de bakcodes het volgende:
De bakcodes 505.026, 028 en 030 werden niet toegekend. De rijtuigen met de oorpronkelijke nummers mBD 9026, 9028 en 9030 kregen nieuwe bakcodes vanwege een forse verbouwing van het interieur. Zij kregen de bakcodes 502.001-003 toegekend.
De bakcodes 554.001 en 002 werden gebruikt voor de rijtuigen ABec 8501-8509, omdat deze rijtuigen afweken van de overige rijtuigen vanwege aanwezigheid van een faciliteit voor stoomverwarming.

2008_0851
De bakcode 504.011 van blokkendoosrijtuig C 8104 is ook op de zijwand geschilderd. Nederlands Spoorwegmuseum, 25 juni 2008.

De toekenning van de bakcodes serie 558 lijkt willekeurig, maar dit komt door de verschillende tijdstippen van ombouw voor de tweede wereld oorlog tot type Ce8c. Een deel van de rijtuigen type Bec werd sterk verbouwd tot ABec en kregen dus een andere bakcode 552.001-552.020.

Bij de Blokkendoos-rijtuigen zijn de bakcodes zich onder een instapdeur en zijn kruislings op de wagenbak aangebracht. Het aanbrengen van de plaatjes heeft niet consequent onder de rechter deur plaatsgevonden. Bij diverse blokkendozen is het plaatje onder de linker deur bevestigd. De bakcodeplaatjes werden waarschijnlijk signaalrood geverfd. Dit is in ieder geval bij alle blokkendozen van de SGB het geval.

Verbouwing tot getrokken materieel
Het Blokkendozen-materieel is diverse malen verbouw, maar bij de verbouwing tot getrokken materieel werden de bakcodenummers met 1000 opgehoogd. Op de bakcodeplaatjes werd dit eenvoudig doorgevoerd door het slaan van een ‘1’ voor het oorspronkelijke nummer.

2008_0854
Plaatje met bakcodenummer 1557.053 van blokkendoosrijtuig C 8553 uit het museumtreinstel. Aan het nummer is een '1' toegevoegd ten tijde van de verbouw tot getrokken materieel. Nederlands Spoorwegmuseum, 25 juni 2008.

In onderstaand overzicht is van diverse (bewaarde) blokkendoosrijtuigen te zien welke bakcodes daarop te vinden zijn.

BlokkendoosrijtuigBakcodeOpmerking
mBD 9107 505.007 -
Cec 8553 1557.053-
Ces 8104 504.011 -
mC 9002 503.002 Bakcodeplaatje verwijderd bij restauratie
B 8501 558.011 -
WR 8527 552.014 -
C 8503 1557.003-
C 8505 1557.005-
C 8535 557.035 Heeft ook plaatje met nummer 8535
C 8536 1557.036-
Aec 8508 551.008 -
Bd 7507 1558.005-
Cec 8524 1557.024-
Cec 8533 1557.033-
mC 9015 503.015 -
mCd 9415 1504.015-
mC 9014 1503.014-
80 84 975 1 512-8 - Heeft geen bakcodeplaatjes
mP 9204 505.006 -
979 1 505 ? Beide zijden onleesbaar
mC 9029 503.029 -

Plaatje met ingeslagen ‘1’
Naast dit bakcodeplaatje is er bij veel blokkendoosrijtuigen een rond schijfje te vinden waarin het cijfer 1 is geslagen. In tegenstelling tot de bakcodeplaatjes is dit schijfje niet aan de bak gelast, maar met een nagel aan de rijtuigbak bevestigd. Een dergelijk rond schijfje komt alleen voor bij symmetrische rijtuigen en zit aan een zijde van het rijtuig in de buurt van het bakcodeplaatje. De functie van dit ronde schijfje is om zijde 1 aan te geven van de wagenbak. Hierdoor wordt verwarring voorkomen bij het doorgeven van storingen en metingen (bijvoorbeeld: as 1 links remblok manco).
Niet op alle resterende blokkendoos-rijtuigen is dit ronde schijfje (nog) aanwezig. Dit kan ooit gewoon verwijderd zijn of er gewoon zijn afgehaald of afgevallen. De bevestiging met een nagel is namelijk een stuk minder solide dan het vastgelaste bakcodeplaatje.

avanderdonk_foto04
Het ronde plaatje met het ingeslagen cijfer 1 op blokkendoosrijtuig A 8508 van de SGB. Goes, 9 augustus 2008.
Foto: A. van der Donk

Naar pagina 2